ئەلبێرت ئەنیشتاین

ل ١٤ی هەیڤا ئادارێ سالا ١٨٧٩ ێ ، زارۆکەک ژدایکبوویە ل شاهنشینا ڤورتمبێرگ ل ناڤ ئیمباتوریەتا ئەلمانیا ، کۆ دێ تێگەهشتنا مە بۆ گەردوونی تەحەدا و بەرفرەهکەت . ئەلبێرت ئەنیشتاین ، ناڤەکە کۆ نوکە یێ بوویە هەڤرامانا بلیمەتیێ ، گەشتا خۆ دەستپێکرییە دناڤ کارلێکێن ئاڵۆزێن تەنولکان . هاتییە چارەنڤیسکرن ببیتە کەسایەتیەکا گرنگ و سەرەکی کو کاریگەرییا وی ژ سنورێن زانستی دەربازدبیت .

ئەنیشتاینێ گەنج تێهنەکا نەئاسایی دیارکرییە بۆ زانینێ ، و بەردەوامی پرسیارا جیهانا دورمانوری خۆ کرییە . رێیا وی یا ئەکادیمی ، کو پڕە ژ ئاستەنگان ، کۆ ئەو ژ هوڵێن پەروەردا بلند برییە بۆ نڤیسینگەها داهێنان ناما سویسرا . لڤێرێ بوو ، دناڤ تشتێن ئاسایی دا ، کۆ حەژێکرنا وی بۆ فیزیایا تیوری بەردەوامبوو بۆ شەوتاندنێ

سالا ١٩٠٥ خاڵەکا وەچەرخان د کاروانێ ئەنیشتاینی دا نیشاندایە ، کۆ پترییا جاران ب ناڤێ سالا موعجیزێ ئانووس ميرابليس نیشاندەن . کۆ دڤی دەمیدا چوار بەرپەرێن ڤەکۆلینێ یێن سەرەکی نڤیسینە ، کۆ تێگەهێن وەکی کارڵێکا فوتوئیلکتریک پێشکێشکرییە ، لڤینا براونی ، ڕێژەییا تایبەت ، هاوکێشا وەکهەڤییا وزەی- بارستە (e=mc2) . کارێ وی یێ دویڤدا لسەر ڕێژەییا تایبەت تێگەهشتنا مە بۆ هێزێن ڕاکێشانێ پتر لێ کرییە .

تیورێن ئەنیشتاینی دەربارەی ڕێژەییا گشتی کاریگەریێن دوور و درێژ هەبوون لسەر ڤەدیتنا گەردوونی . پێشبینیێن وی دەربارەی کونێن رەش و پێڵێن ڕاکێشانێ بوویینە سەرەکی بۆ تێگەهشتنا مە بۆ گەردوونی . و هەتا ئەڤرۆ ، هزرێن وی بەردەوامن بۆ پێکئینانا ڕێییا ئەرکێن بۆشایێن ئەسمانی و دویڤچوونا مە بۆ زانینا ئەسمانی .

دانپێدان ب زیرەکییا ئەنیشتاینی هاتییە کرن ب چەندین ناسناڤان ، ژ هەمییان گرنگتر خەلاتێ نوبل د فیزیایێ دا سالا ١٩٢١ێ ژبەر شرۆڤەکرنا وی بۆ کارڵێکێن فوتوئیلکتریک . هەروەسا ، سەرەرایی روومەتان ، مایە پشتەڤانەکێ بەردەوام بۆ ئاشتیێ و ئازادیا مەدەنی ، و ئازادییا لێکگوهورینا هزران .

زێدەباری زیرەکییا وی یا زانستی ، ئەنیشتاین مرۆڤخواز بوو ژ هەمی دلێ خۆ ، بەرنیاس بوو ب زیرەکییا خۆ یا بلەز و سروشتێ خۆ یێ دلوڤان . ل سالا ١٩٣٣ێ ، پەنابرییە ویلایەتێن ئێکگرتی ژبەر سەرهلدانا نازیا ، و لوێرێ بوویە پشتەڤانەکێ ئاشکەرا یێ دادپەروەرییا جڤاکی ، ئیدانەکرنا رەگەزپەرستنێ و ستەمکاریێ . هەڤپەیڤ و نڤیسینێن وی یێ تایبەت پەنجەرەکێ بۆ دناڤ تێهزرینێن وی یێن کویر لسەر ژیانێ و هەبوونێ پێشکێشدکەت .

میراتێ ئەیشتاینی درێژدبیت بۆ پاشتر ژ جیهانا ڤەدیتنێن زانستی . کاریگەرییا وی یا بەردەوام لسەر هەم کۆمەلگەها زانستی و جڤاک بخۆ بەڵگەیە لسەر رولێ وی وەک هێمایەک بۆ ڤەدیتنێن هزری . ئەو دمینت وەک منارەکا مەرەقێ ، مە بکۆمەل بەرەڤ دویڤچوونا راستیێ و تێگەهشتنێ دکەت .